De krant Het Laatste Nieuws doet een doorlichting van de financiën van de Vlaamse Steden en Gemeenten in  samenwerking met VUB-professor Herman Matthijs.  De professor heeft z’n beschouwing over de verschillende steden en gemeenten.

U hebt de financiële toestand van 308 Vlaamse gemeenten  onder de loep genomen. Hoe staan ze ervoor?

“Minder catastrofaal dan ik verwacht had. Ondanks alle onheilstijdingen is de situatie globaal verbeterd sinds de vorige gemeenteraadsverkiezingen. Zo is de totale schuld van de 308 Vlaamse gemeenten sinds 2006 met ruim 700 miljoen euro gedaald. Grote steden, zoals Antwerpen, Brugge, Gent en Aalst, hebben hun schuld fors afgebouwd. Al is ze in Oostende, Kortrijk en Mechelen nog fel gestegen. In Leuven iets minder. En dat terwijl de steden de jongste jaren toch fors hebben geïnvesteerd.”

Gemeenten zoals Bever of Mesen hebben het erg moeilijk. Zijn ze te klein om te overleven?

“Het is niet zo zwart-wit. Veel kleine gemeenten hebben het inderdaad moeilijk, zoals het West-Vlaamse Heuvelland. Aan de andere kant doen kleintjes als Voeren en Horebeke het uitstekend. Toch liggen fusies niet voor de hand. Geen enkele rijkere gemeente staat te springen om te fuseren met een armere. Een virtueel failliete gemeente als Kruibeke is al jaren vragende partij, maar buurgemeente Beveren houdt de boot af.” “Een ander probleem is dat de helft van de gemeenten die kleiner zijn dan 5.000 inwoners faciliteitengemeenten zijn. Zoals Bever, Mesen, Spiere-Helkijn, Herstappe of Voeren. Als je die wil fuseren, moet je ze samenvoegen met gemeenten zonder faciliteiten. Dat is politiek zeer gevoelig.”

In 6 op de 10 gemeenten is het personeelsbestand gegroeid. Is dat niet vreemd, nu andere overheden volop besparen op personeel?

“De aangroei van het ambtenarenapparaat ligt vooral bij de lokale besturen. De laatste 15 jaar is het personeel van de federale overheid stabiel gebleven op grofweg 139.000. Bij de gemeenschappen en gewesten was er een toename van 327.000 tot 364.000 en bij de lokale overheden was er een aanzienlijke groei van 235.000 tot 293.000 mensen.” “Dat is des te alarmerender omdat de gemeenten vroeg of laat een groter aandeel van de pensioenlast van hun personeel moeten dragen. Het is maar de vraag of de Vlaamse overheid de gemeenten kan en wil bijspringen. Omdat de twee andere bestuursniveaus zelf aan het besparen zijn, komt het komt erop neer dat de gemeenten de komende jaren op zichzelf zijn aangewezen. Ze moeten niet rekenen op extra geld of een schuldkwijtschelding zoals gebeurde onder minister Van Mechelen (Open Vld) in de vorige Vlaamse regering. De gemeenten zullen zelf hun boontjes moeten doppen.”

Tegelijk blijft de schuld in 30% van de gemeenten aanzwellen. Is dat een probleem?

“De combinatie van een stijgend personeelskorps en een hoge schuld is dodelijk. Want lenen kost geld. Wie opgezadeld zit met een hoge schuldenberg en een hoge leninglast, heeft weinig marge voor nieuwe initiatieven. Na de verkiezingen moeten de gemeenten sowieso de tering naar de nering zetten. De Europese Unie vraagt dat alle overheden tegen 2015 hun begroting in evenwicht brengen. Als de gemeenten grote tekorten opstapelen, zal de Vlaamse regering even grote overschotten moeten boeken om het evenwicht te houden. Ik denk niet dat ze daar veel voor voelt.”

Met andere woorden: na de verkiezingen komen er belastingverhogingen aan?

“De federale overheid is al volop aan het besparen. De Vlaamse regering doet dat ook. Ik voorspel u: na de gemeenteraadsverkiezingen zullen heel wat gemeenten ook ofwel ingrijpend moeten besparen ofwel de belastingen moeten verhogen. Voor de meeste gemeenten is het trouwens al een tijdje geleden dat de belastingen werden verhoogd. Tussen 2000 en 2006 zijn de gemeentebelastingen massaal verhoogd met de politiehervorming als excuus. Deze legislatuur zijn de belastingen slechts in een kleine minderheid van de gemeenten (22%, red.) gestegen.”

Nu zal Dexia ongetwijfeld gretig gebruikt worden als excuus om de belastingen te verhogen.

“Dat is een drogreden. Ja, de gemeenten zijn met de dividenden van Dexia een jaarlijkse bron van inkomsten verloren. Voor Antwerpen is die aderlating als grootste aandeelhouder van de Gemeentelijke Holding het grootst. Maar om hoeveel gaat het? Antwerpen mist jaarlijks om en bij de 8 miljoen euro. Dat is wat ze aan dividenden ontvingen voor de bankencrisis. Dat lijkt veel, maar op de totale inkomsten van 1,4 miljard voor de stad Antwerpen is dat peanuts. Ik hoop dat Dexia een goede les is geweest. Het is niet de taak van een gemeente om aandelen aan te houden van commerciële bedrijven. Met gemeenschapsgeld moet je daar ver van wegblijven.”

Zijn die gemeentebelastingen nog wel rechtvaardig? De gefortuneerde inwoners van Knokke betalen 0%, in een arme gemeente als Heuvelland is dat 9%.

“Hoe leg je aan twee werknemers die hetzelfde loon krijgen voor hetzelfde werk uit dat de ene daar bijna 10% meer belastingen op moet betalen dan de andere? Het bedrijf betaalt de ene niet meer omdat hij toevallig in Heuvelland woont. Het cynische is: hoe rijker de gemeente, hoe lager de belastingen doorgaans zijn. En omgekeerd. Het zuiden van West-Vlaanderen is een arme streek. En toch zijn de belastingen er het hoogst.”

Hoe kan je dat oplossen?

“Voormalig Vlaams minister van Begroting Wivina Demeester (CD&V) heeft het voorstel gelanceerd om overal de aanvullende personenbelasting vast te leggen op 7%. Daar is nooit iets van gekomen omdat je daarmee raakt aan de heilige autonomie van de gemeenten. Bovendien gaat dat voorstel tegen de trend in. Het zou paradoxaal zijn dat de Vlaamse regering zelf meer fiscale autonomie afdwingt van de federale regering, terwijl ze de fiscale autonomie van de gemeenten zou beperken. Ik vrees ervoor dat zo’n hervorming niet voor direct zal zijn. Maar eigenlijk zou het een goede zaak zijn.”