In België stonden eind vorig jaar ruim 18.000 winkelpanden leeg. Dat is een toename van 1.000 panden op een jaar. Het leegstandspercentage klimt van 7,8 procent naar 8,6 procent. “In een snel en continu veranderend winkellandschap loopt de Vlaamse Regering doelloos achter de feiten aan.” reageert Vlaams Parlementslid Mercedes Van Volcem in een Opinie met de vaststelling dat het aantal leegstaande panden al zes jaar lang aanzienlijk stijgt in Vlaanderen. “Enkel de zelfstandige ondernemer kan tegen de stroom in de leegstand terugdringen.”

Doel. Daar moet je heen om te weten wat leegstand echt kan doen met een mens, een dorp of een stad.  Voor wie graag kuiert, shopt of onderneemt is elke lege winkel een akelige confrontatie met de tand des tijds. Geen winkel blijft eeuwig. Te veel winkels die afbrokkelen knagen aan de ziel van de buurt…

Dat is ook onze Vlaamse beleidsmakers niet ontgaan.  In pas gevolgd door vele lokale besturen.  Haar nota ‘Winkelen in Vlaanderen 2.0’ loopt over van brave intenties.   Meer regels en 20^ste eeuw oude recepten moeten elke handelskern in Vlaanderen nieuw leven in blazen.  Wapens bij de vleet: een vestigingssubsidie, een renovatiepremie, een starterstoelage of een premie wonen boven winkels. Deze moeten lokale gemeenten in staat stellen de acute leegstand op korte termijn op te lossen. Naast de reguliere kernversterkende maatregelen zoals het verfraaien van het openbaar domein en het voorzien van een parkeerplaats niet eens zo’n  gek idee.

Eigentijdse spelregels

Toch is deze aanpak niet de meest duurzame. Terwijl elke gemeente meedoet aan het opbod van premies bevoordeelt ze heel selectief en tegen relatief hoge kost de steeds tijdelijkere handelszaak.  Het zijn niet die premies die maken dat de zaak uitgroeit tot een succes. Dat zijn de ijverige zelfstandigen die vechten tegen reglementitis en hoge loonlasten.  Tegen de stroom in.  Moedig en creatief in een competitieve omgeving.  Een omgeving waar de scheidsrechter (overheid) slaat en zalft tegelijk. Vlamingen hebben de voordelen van online shoppen massaal ontdekt. In 2013 steeg de totale omzet in de webwinkels met  18,4 procent tot 1,8 miljard euro. Pop-up stores zijn nog nooit zo populair geweest.  Tegelijk koestert de Vlaming de persoonlijke kruideniersaanpak.  Niet de Vlaamse Regering of de lokale besturen, maar wel de consument bepaalt het spel. Helaas zijn de spelregels zo moeilijk dat niemand de spelen nog wil organiseren. De scheidsrechter moet de spelregels aanpassen aan de 21^ste eeuw.

Zonder voorbij te willen gaan aan de te hoge loonkost en de administratieve verplichtingen wil ik een lans breken voor een flexibelere en vraag gestuurde ruimtelijke ordening. Als van ouds gebetonneerd wordt het steeds omslachtiger om panden te herbestemmen zonder een belangenconflict met omwonenden uit de weg te gaan.  Zonder de ellenlange procedure van een RUP te doorlopen. Het principe van vrijwillige herverkaveling wordt in Nederland met succes toegepast.  Nu ligt de focus er op de steden. Succesvolle proefprojecten rond ‘Stedelijke Herverkaveling’ kleuren het debat. Grondeigenaren en gebruikers brengen op basis van vrijwilligheid hun wensen  over de invulling van een gebied en de verdeling en bestemming van hun eigendom samen. Belanghebbenden maken samen een gebiedsplan op met als uitgangspunt dat geen van de betrokken partijen er slechter wordt. De hoge betrokkenheid verhoogd de kans op het wel en snel slagen. De overheid speelt een regisserende rol.

Om steden, gemeenten én zelfstandigen te behoeden van hoge leegstand zijn eigentijdse spelregels noodzakelijk. De vrijwillige ‘stedelijke herverkaveling’ is een instrument om dit structureel probleem ook echt structureel aan te pakken.

Mercedes Van Volcem is Vlaams Parlementslid en ondervoorzitter van de commissie Ruimtelijke Ordening.